‘We moeten durven luisteren naar mensen die leven aan de randen van de maatschappij’

Dwight van van de Vijver (39) werkte achttien jaar bij de politie. Tot hij begin 2019 maker en presentator werd van een aantal opvallende tv-programma’s bij de EO. Hij geeft unieke, vaak rauwe kijkjes in onze maatschappij en raakt thema’s als racisme, discriminatie, etnisch profileren en uitsluiting. Zijn doel is het verbinden van mensen en het kweken van onderling begrip. Zijn droom is een veilige samenleving waarin iedereen zich thuis voelt. ‘Mensen die soms het moeilijkst zijn om van te houden hebben dat vaak het hardst nodig.’

Wie is Dwight van van de Vijver?

‘Mijn roots liggen in Suriname, zelf ben ik geboren en getogen Utrechter. Mijn vader was jurist, mijn moeder gaf les op een basisschool. Maatschappelijke betrokkenheid kreeg ik met de paplepel ingegoten. Ik werkte jarenlang als wijkagent en vervulde daarnaast diverse andere functies bij de politie. Op straat kwam ik in contact met mensen uit alle hoeken van de samenleving. Allemaal mensen met hun eigen verhalen, dromen, vragen en problemen. Mij intrigeren de verhalen van mensen waartegen buurtgenoten en instanties zeggen: naar jou luisteren we niet, met jou wordt niet meer gepraat. Omdat ze ‘anders’ zijn of problemen veroorzaken. Het zijn mensen die nooit een podium krijgen om hun volledige verhaal te vertellen. Daarom ben ik tv-programma’s gaan maken. Waarmee ik hen dat podium juist wél biedt.’

Vertel eens over de tv-programma’s die je maakt?

In 2019 ging ik bij de EO aan de slag. Niet uit geloofsovertuiging maar omdat deze omroep zich inzet om mensen met elkaar te verbinden. Ik maakte 'Geboeid', waarin ik op zoek ging naar de geschiedenis van mijn voorouders in Suriname en het slavernijverleden. In ‘Uit de bak’ praat ik met ex-gedetineerden over hoe zij weer het leven hopen op te pakken. En in 'Welkom in containerdorp' trok ik op met mensen aan de randen van de maatschappij. Mensen met psychische problemen, overlastbezorgers enzovoort. Zij leven in speciale woongemeenschappen aan de rand van onder meer Dordrecht, Eindhoven, Hilversum en Utrecht. Ik zie het als mijn taak om dat te doen wat velen niet durven: afstappen op de mensen die door welke reden dan ook het moeilijk vinden om zich te handhaven in de maatschappij. Ik wil ze begrijpen en hun verhalen overbrengen. Tegelijkertijd wil ik laten zien dat we van hun verhalen ook veel kunnen leren.’  

Wat zijn jouw belangrijkste drijfveren?

‘Verhalen van mensen die minder vaak gehoord worden raken mij tot op de dag van vandaag telkens weer. Het zijn de rauwe ervaringen van mensen die door ingrijpende gebeurtenissen - problemen met ouders, een scheiding, foute vrienden, het overlijden van een dierbare - verwijderd raken van wat de meerderheid als de ‘normale’ samenleving beschouwt. Waar het fout gaat, is dat mensen te vaak volledig worden weggezet en uitgesloten. Laatst stond ik met iemand te praten net naast een terras. Ik ken hem al jaren. Hij ziet er misschien niet doorsnee uit, een beetje vreemd misschien, maar het is een heel boeiende, aardige man. Hoor ik ineens een horecaondernemer roepen: ‘Hé jij hoort hier niet, wegwezen!’ Daarmee gooi je dus de deur echt dicht.  Terwijl we ons juist voor anderen moeten openstellen zonder vooroordelen. Want vergeet niet, het kan echt iedereen overkomen.’

Waarom worden mensen in jouw ogen toch uitgesloten?

Tegenslagen of trauma’s maken soms dat iemand zich ‘anders’ gedraagt. Vies, vreemd, verward, noem maar op. De meeste mensen vinden dat vaak ‘eng’. Ze zien het ook vaak als een bedreiging van hun eigen leven en materiële bezit. De wijk, het huis, de kinderen. De ‘veilige’ bubbel die ze zo lief hebben. Terwijl ik juist van mening ben dat mensen die soms het moeilijkst zijn om van te houden dat vaak het hardst nodig hebben. Een luisterend oor bieden of een klein gebaar maken doet heel veel. Als we dat als mensen en instanties eens vaker zouden doen, knapt onze samenleving enorm op. Een schrijnend voorbeeld van dat we nog niet zover zijn, was de bouw van een nieuwbouwwijk vlak naast een van de containerdorpen. De toekomstige wijkbewoners vonden dat het containerdorp weg of verplaatst moest worden, terwijl het er al jaren stond. Dan denk ik: wie zijn jullie om jezelf boven een ander te plaatsen?’

Waar zou het volgens jou anders moeten?

‘We moeten vicieuze cirkels doorbreken. Een heel praktisch voorbeeld is het beboeten van mensen die al in grote problemen zitten. Een boete bij een overtreding vind ik als voormalig politieman natuurlijk een goede zaak. Maar ik heb óók gezien dat het bij een klein deel van de mensen in onze maatschappij niet werkt. En dat het zelfs averechts werkt. De meeste mensen die een winkeldiefstal plegen, doen dat uit pure wanhoop. Omdat ze niets meer hebben. Omdat hun kids honger hebben. Omdat ze in de war zijn misschien. Geef je ze een boete? Dan lopen de schulden nog verder op, waardoor ze nog meer gaan stelen en steeds verder in de problemen komen. Je moet dat doorbreken. Ook weer door te luisteren. Dit is maar één voorbeeld. Maar overal in onze systemen zitten kansen om het met z’n allen beter te doen. En in mijn ogen op die manier juist ook rechtvaardiger. De kans dat iedereen mee kan doen, wordt dan vele malen groter.’

Je zei net: het kan echt iedereen overkomen

‘Klopt. Het bewijs daarvan heb ik van zeer dichtbij meegemaakt. Kevin Bourne is een goeie vriend van mij. Fijne vent, gezin, werk, een goed leven. Iemand waarvan je totaal niet verwacht dat hij een crimineel zou worden. Tot hij met verkeerde vrienden in aanraking kwam en op een dag twaalf kilo coke naar Engeland smokkelde. Iedereen in zijn omgeving was verbijsterd. Ik zocht ‘m op in de gevangenis. Hij was en bleef tenslotte mijn vriend. Ik wilde hem niet afwijzen, maar juist luisteren en waar mogelijk helpen. Kevin heeft in de gevangenis veel nagedacht. Hij vertelde me dat hij iets goeds wilde doen met zijn ervaring. Iets teruggeven aan de maatschappij. Daarom heb ik samen met twee bevriende makers besloten om naast ons werk een documentaire te maken over hem en zijn gezin. Hoe raak je in zo’n situatie verzeild? Hoe klim je er weer uit en keer je het tot iets goeds? De première was in Utrecht. Daar waren gevangenisdirecteuren, jongerenwerkers, schooldirecteuren noem maar op aanwezig. Inmiddels trekt Kevin met zijn verhaal langs scholen en buurtcentra. Jongeren kijken de film en gaan daarna met Kevin in gesprek. Een sociaal-maatschappelijk project dat VSBfonds ook ondersteunt. Zij doneren niet alleen, ze houden ons ook scherp. Hoe maak je optimaal impact, hoe zorg je dat je initiatief duurzaam beklijft? Zo verlies je je niet in het maken alleen, maar houd je je vooraf gestelde doelen voor ogen. Daarmee vervult VSBfonds een belangrijke rol. Het voelt alsof we het samen doen.’

Tot slot: hoe zorgen we ervoor dat mensen erbij blijven horen?

‘Ik denk dat je eigenlijk nooit kunt spreken van mensen die ‘buiten de maatschappij’ staan. De samenleving dat zijn wij allemaal, iedereen hoort er bij. Ik denk dat als we ons meer openstellen en meer met elkaar verbinden, we onszelf ook samen veiliger gaan voelen en echte vrijheid kunnen ervaren. Vrijheid is daarbij een breed begrip. Je kunt het vieren op Bevrijdingsdag, tijdens Ketikoti. Maar je kunt je ook als mens vrij voelen. Kunnen zijn wie je werkelijk bent. Ook als je in een containerdorp aan de rand van de stad woont of net uit de gevangenis komt. Dat is de vrijheid waarvoor ik strijd.’

Programma’s van Dwight van van de Vijver kun je hier terugkijken:
‘Welkom in containerdorp’
‘Geboeid’