Hoe mensen met een beperking volwaardige performers worden

Theaterwerkplaats Tiuri verbindt zorg en onderwijs

Een uniek project is het. Theaterwerkplaats Tiuri - met vestigingen in Breda en Roosendaal - investeert in de talentontwikkeling van performers met een (verstandelijke) beperking. En dat wordt serieus aangepakt. Met theaterlessen, een praktijkstage en uiteindelijk een eigen reizend theatergezelschap. Hun nieuwste dansvoorstelling No Bodies staat zestien keer geboekt in schouwburgen van Leeuwarden tot Middelburg. Een gesprek met artistiek directeur Bas Roijen.

‘Theaterwerkplaats Tiuri is achttien jaar geleden opgericht’, vertelt Bas. ‘Onze oprichter noemde de organisatie naar de hoofdpersoon uit een ridderverhaal van Tonke Dragt. Tiuri legt daarin een reis af om uiteindelijk ridder te worden. Het staat symbool voor de reis die onze spelers afleggen.’ Die spelers zijn mensen met een verstandelijke en soms ook lichamelijke beperking. Er zijn performers met het syndroom van Down, met autisme, maar ook spelers in een rolstoel. ‘Ze komen veelal via het speciaal onderwijs bij ons terecht. Ons doel is hun talent te ontwikkelen. Deze mensen zijn weliswaar in een cognitieve omgeving beperkt, maar in een creatieve en impulsieve omgeving zijn ze vaak verder dan anderen. Waar wij geremd worden door ons verstand, zijn zij vaak heel open. Ze kunnen ons alledaagse tempo niet volgen, maar hebben veel meer aandacht voor het hier en nu. Dat levert prachtige resultaten op.’

Perspectief

Theaterwerkplaats Tiuri noemt zichzelf een opleiding en een plek om talent te ontwikkelen, met perspectief op het echte werkveld. ‘Het enige perspectief voor mensen uit het speciaal onderwijs is vaak de dagbesteding. Wij doen veel meer dan dat. Hier krijgen spelers vijf dagen in de week les van professionele docenten in podiumkunsten en bereiden ze voorstellingen voor. Wat je hier elke dag ziet is dat zij heel fysiek zijn, sterk in bewegingstaal.’ Voor spelers aan de opleiding beginnen wordt er gekeken naar motivatie en bepaalde vaardigheden. ‘Het belangrijkste is dat je zelf de ambitie hebt om dit te gaan doen’, zegt Bas Roijen. ‘Daarnaast kijken we bijvoorbeeld ook of iemand kan samenwerken.’ Zo’n veertig spelers worden nu door Tiuri opgeleid, op verschillende niveaus. Ze komen allemaal uit de regio, want het taxivervoer is aan regiogrenzen gebonden.

Eigen theatergezelschap

Het talentontwikkelmodel heeft drie stappen. De Theaterwerkplaats in Breda en Roosendaal is de thuisbasis. Hier wordt het basisniveau aangeleerd door het docententeam. Stap twee is de praktijkfase. De spelers gaan stagelopen bij een van de landelijke partners van Tiuri, van dans- en theatergezelschappen tot culturele instellingen. In stap drie werken de spelers aan professionele producties. Dat gebeurt bij Compagnie 21, het eigen reizende theatergezelschap van Tiuri. ‘Via Compagnie 21 kunnen de performers laten zien wat ze in huis hebben. En dat is verrassend veel’, zegt Bas Roijen. ‘Met Compagnie 21 brengen we een mix van spelers op het podium, zowel met als zonder verstandelijke beperking. Het mooie is: als je talent de ruimte geeft, verdwijnen de verschillen. En bovendien bieden we serieus perspectief op een baan als theatermaker.’

Emancipatie en integratie

Tiuri overbrugt dus de kloof tussen zorg en onderwijs en creëert verbinding tussen het sociaal domein en de culturele sector. ‘Wij werken aan de emancipatie en integratie van mensen met een beperking en we ontzorgen de zorg’, aldus Bas. Het was voor VSBfonds reden om het project te steunen met een mooie donatie. ‘Dat is enorm welkom, want er zit nog veel subsidie op. De spelers komen binnen met een persoonsgeboden budget, daar betalen we een deel van de eerste stap mee. Maar niet alles. Ons docententeam wordt bijvoorbeeld ondersteund door een team van zorgmedewerkers. Die kosten dekken we onder andere met donaties. We krijgen - naast de donatie van VSBfonds - ook subsidie van de provincie Noord-Brabant vanuit de amateurkunstregeling en van het Fonds voor Cultuurparticipatie.’

Betaalde spelers

Krijgt hun regionale initiatief ook een landelijk vervolg? ‘Er wordt naar ons gekeken en het onderwerp wordt steeds vaker geagendeerd. We zijn nu met het werk van Tiuri en Compagnie 21 bewijs aan het opbouwen. De pedagogiek-opleiding van Fontys Hogeschool is een vierjarig onderzoek gestart naar wat onze werkwijze betekent voor de ontwikkeling van onze mensen. Ondertussen zitten we met OCW om de tafel om te kijken of we het beleid zo kunnen aanpassen dat onze spelers in de toekomst ook betaald kunnen worden, net als andere theatermakers. Dat is nu niet mogelijk. In Engeland en Zweden zijn ze daar al veel verder mee. Ik hoop dat we over vijf jaar een structureel onderdeel zijn van het culturele veld, met betaalde spelers.’

Door het land

Met Compagnie 21 reizen de door Tiuri opgeleide performers nu met een eigen voorstelling 'No Bodies' door het land. ‘We zijn pioniers en komen dus ook bij de theaters die willen pionieren. Het is een spannende stap, maar mede door de ondersteuning vanuit de fondsen kunnen we prijzen lager houden en is uitkoop makkelijker. Overigens gebruiken we het fondsengeld ook voor reguliere kosten, zoals kleding, verlichting, vervoer en noodzakelijke aanpassingen aan het gebouw.’ De voorstelling 'No Bodies' staat in februari ook op het Holland Dance Festival. ‘Je kunt je voorstellen dat onze mensen in de maatschappij vaak aanlopen tegen vooroordelen. Hier doen ze mee, en nog belangrijker, ze dragen iets bij. Laatst zei een van de spelers na afloop van een voorstelling: dit is mijn droom. Ik heb zelfs fans.’

Hoofdfoto: Reinier de Vlaam
Foto in artikel: Hans Gerritsen